Zwaard van Woerden

 

Elly Waterman, 14 november 2016; aangevuld op 23 november 2016

Op een avond in oktober werd het Zwaard van Woerden onthuld, een spatha. Ik was er erg van onder de indruk. Wat bijzonder dat zo een oud zwaard hier in Woerden is gevonden, bovenop een onderbeen van een man. Het zwaard zou, volgens Erik Verhelst van Raap die bij de onthulling een lezing gaf, gesmeed zijn tussen 700 en 740 na Chr. Het zou dan ook het zwaard van een Frankische edelman geweest zijn, die begraven was naast een kerkje, mogelijk gesticht door Bonifatius, binnen de grens van het Romeins castellum. Bijzonder aan het zwaard was de versiering. Zo een versiering was op andere Frankische zwaarden niet aangetroffen.

Fascinerend vond ik vooral het met zilver ingelegde figuurtje bovenop de pareerstang van het zwaard. De betekenis van het figuurtje was onbekend volgens Erik Verhelst. Zo een simpel figuurtje, zou dat nooit eerder gebruikt zijn? Ik tekende het na en zocht op internet naar iets soortgelijks via Google search, maar zonder resultaat.

Het figuurtje liet mij niet los. Het deed mij wat Keltisch aan, maar ik vond het niet in mijn boek met Keltische symbolen. Ook vandaag vond ik het niet, toen ik in de bibliotheek nog zo een boek inkeek.

Maar naast het boek over de Kelten lag een ander boek, een boek over de Noormannen. Toen ik dat inkeek kwam ik een bijzonder figuurtje tegen, een schaakstuk. Het schaakstuk leek op een soldaat met een zwaard in zijn hand. Bovendien had hij een schild met een diagonaal kruis. Het schaakstuk leek voor mij sterk op het gestileerde figuur op het zwaard van Woerden. By Rob Roy - Flickr: Beserker, Lewis Chessmen, British Museum, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=15864360Thuis kon ik via het internet het schaakstuk makkelijk vinden. Het is een deel van de "Lewis chessmen", volgens de BBC in 1831 gevonden op het Schotse eiland Lewis en nu in het British museum. Het schaakspel zou uit de 12e eeuw dateren, toen Lewis van de Noren was. Het is dus veel recenter dan het Zwaard van Woerden.

Maar dat het eenzelfde figuur is, dat is speculatie. Wel was het voor mij aanleiding om verder te zoeken naar zwaarden van de Noormannen en de decoraties daarop.

Via vele websites kwam ik bij een fantastische zwaardenverzameling,  "Sword-site, the World's Largest Sword Museum; online en complety free!" Daar vond ik na veel doorklikken een Viking zwaard dat wel heel sterk lijkt op het Zwaard van Woerden, afkomstig van veilinghuis Bonhams. Op de site van Bonhams staat over dit zwaard:

A Rare Viking Sword Of Peterson Type H And Wheeler Type II 9th Century. In excavated condition, with broad pattern-welded double-edged blade with shallow fuller over much of its length on each side (the point laminated on one side), hilt comprising thick ovoidal cross-piece and two-piece 'cocked hat' pommel inlaid overall with close-set vertical silver lines (some losses), the pommel with the remains of its medial strand of twisted silver wire 78.9 cm. blade, 93.5 cm. overall
FOOTNOTES For two related swords in the Nationalmuseet, Copenhagen (inv. nos. C24554 and C24550) see Ian Peirce, Swords Of The Viking Age, 2002, pp. 48-51

Het lijkt voor mij wel wat op het Zwaard van Woerden. Dezelfde vorm van de gevestknop, althans het zijaanzicht, dezelfde zilveren ingelegde draadjes op de pareerstang en knopstang. Een verschil is dat het vikingzwaard 3 cm langer is dan het Woerdense zwaard. Maar Erik Verhelst van RAAP verzekert mij dat het zwaard van Woerden echt niet een Vikingzwaard is, maar ouder. De versiering met ingelegde draden, in het Duits Streifentauschierung, komt volgens hem al voor bij veel oudere zwaarden uit de Merovingische tijd. En inderdaad opnieuw bij zwaarden uit de late 8e, 9e en 10e eeuw. Daar zijn ook zwaarden tussen van typen die veel in Scandinavië gevonden worden en wel eens als ‘Vikingzwaarden’ aangeduid worden. Maar die versiering heeft op zichzelf weinig daterende waarde. Het gaat volgens Verhelst echt om de vorm van het gevest. Hij kon niet anders dan concluderen dat dit een spatha uit de eerste helft van de 8e eeuw is. 

Het zwaard van Woerden (foto Restaura uit rapport van RAAP) Het Viking zwaard dat geveild werd bij Bonhams

Mijn theorie was eerst dat de Noormannen in Woerden zijn geweest. Soortgelijke zwaarden zijn ook elders in Nederland gevonden, bijvoorbeeld is zo een zwaard opgevist in de Maas bij Den Bosch. Maar het is toch echt een ouder Frankisch zwaard.

Een weekje later zocht ik via Google op de trefwoorden "figuur gekruiste armen merovingisch" en toen kwam ik op de website van Scinfala, museum voor de Zwinstreek. Daar stond op een vroegmiddeleeuwse gordelgarnituur, gevonden in Brugge, een figuurtje dat wel heel veel lijkt op het figuur op het zwaard. Hieronder 4 afbeeldingen van hetzelfde garnituur (van boven naar beneden vóór conservatie, een röntgenopname, na verwijdering van de corrosie/tussenfase en het eindresultaat). Het gaat daarbij om inlegwerk, net zoals op het Zwaard van Woerden.

Zou het het onderzoek naar het Zwaard van Woerden verder helpen, ik stuur deze vondst ook maar weer naar RAAP. In elk geval is het leuk om te denken dat een amateur zoals ik deze analogie met het Zwaard van Woerden heb gevonden, met mijn neus in boeken en website. Leuk omdat een amateur archeoloog, Hans Kooijman, het zwaard in de Woerdens bodem heeft aangetroffen.